Takım Çelikleri

Sıcak ve soğuk iş parçasını kesme bükme, dövme, talaşlı veya talaşsız imalat gibi muhtelif yöntemleriyle, hammaddeyi ürün haline getirmek için kullanılan alaşımlı veya yüksek alaşımlı çelik gurubudur.

Takım Çeliklerinin Genel Özellikleri

Bütün takım çeliklerinden beklenen ortak özelikleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz

  • Temiz ve homojen mikro yapı
  • Yüksek aşınma direnci
  • Yüksek çekme dayanımı
  • Yeterli akma dayanımı
  • Yeterli süneklik
  • Yüksek sertlik
  • Yüksek tokluk
  • Isıl işlem sonrası homojen sertlik dağılımı

Takım çelikleri kimyasal kompozisyonları özellikleri uygulama alanları ve çalışma şartlarında kendilerinden beklenilen karakteristik nedeniyle diğer çelik gruplarına göre çok daha zengin içeriklerdir.

Kimyasal, Mekanik, termal ve tribolojik yüklemeler altında çalışan takım ve kalıp çeliklerinden öncelikle beklenen özelliklerdir, sertlik sıcaklık aşınma dayanımı ve tokluktur. Kullanımda çeşitlilik, yorulma ve sürünme dayanımı ile oksidasyon ve korozyon direnci gibi diğer bazı özellikleri de ön plana çıkarır. Takım çeliklerinde beklenen tüm özellikleri de kolektifinin, çalışma şartları da takım kalıbın şeklinin bozulmasını veya kırılmasını engeller. Malzeme mikro yapısı da istenen özellikler doğrultusunda mümkün en düşük en düşük aşınmalarda uzun ömür eldesi yönünde geliştirilmiştir.

Takım çeliklerinde uzun bir süredir martenzitik matris sertliği kullanılmakta olup, taşıyıcı görevi nedeniyle de bu matrisin yüksek derecede sertleşmesi gerekir. Su verilmiş durumda matris sertliği öncelikle karbon miktarına orantılıyken, menevişlenmiş durumda karbür oluşturucu elementlerin de rolü belirginleşir. Pratikte kullanım Sıcaklığına  göre alışılmama ve ısıl işlem değiştirilerek optimal uygulama karakteristiği elde edilir. Örneğin ledeburitik soğuk iş takım çeliklerinde matris içinde az bir miktarda kromca zengin karışık karbür çökeltileri düşük sıcaklık uygulamaları için yeterlidir. Yüksek sıcaklıklarda çalışan yüksek hız çeliklerinde ise molibden ve vanadyumca zengin karışık karbürlerle çökelti sertleşmesi maksimize edilir. Aynı şekilde sıcak iş takım çeliklerinin yapısında bulunan krom molibden ve vanadyum gibi elementlerin miktarlarının belirli oranlarda değiştirilmesi, malzemeye, yüksek sıcaklıkta sertliğini muhafaza edebilme ve meneviş dayanımı gibi özellikler katar.

Takım çelikleri kullanım alanlarına bağlı olarak sınıflandırılır. Tüm çelikler ingot metalurjisi ile üretildikleri gibi yakın zamanlarda artan miktarlarda toz metalurjik üretim yöntemi ile de üretilmeye başlanmıştır. Çeliklerin alaşımlandırılmasında benzer gaye nedeniyle yoğun olarak karbür oluşturucu elementlerden faydalanılır. Çok değişik miktarlarda karbür nedeniyle nikel ve kobalt ilaveleri gerçekleştirilir. Tüm takım çeliklerinin ortak bir yanı da martenzitik dönüşüm üzerinden sertleştirilmeleridir. Takım çelikleri arasındaki farklılık beklenen özelliklerin elde edilmesi yapıya dahil edilen farklı miktarlardaki alaşım elementlerinin oluşturulduğu karbür tipi miktarı ve dağılımından gelir. Takım çelikleri kullanım alanlarına göre başlıca üç ana grupta toplanır.

Sıcak iş takım çelikleri, Soğuk İş Takım Çelikleri, Plastik Kalıp Çelikleri